Wat is Internal family Systems Therapie (IFS)?

Allereerst, het is een vorm van transformatieve psychotherapie… en een empowerment paradigma.
Internal Family Systems is een krachtige, evidence-based model van psychotherapie. IFS gaat er van uit dat de geest meervoudig is. Onze innerlijke delen bevatten waardevolle kwaliteiten en ons kernzelf weet hoe te helen, waardoor we geïntegreerd en heel kunnen worden. In IFS zijn alle delen welkom.

IFS is een ook een beweging. Een nieuw, krachtig paradigma voor het begrijpen en harmoniseren van de geest en daarmee ook de grotere menselijke systemen. Een die mensen kan helpen te helen en die de wereld helpt om een meer compassievolle plek te worden.

IFS is in de jaren ’80 van de vorige eeuw ontwikkeld door Dr Richard Schwartz binnen een klinische setting in het behandelen van cliënten met ernstig trauma.

Het IFS-model

door: Wisse Tanis

Die ene ruimte doordringt alle wezens hier: een innerlijke wereldruimte. Geruisloos vliegen de vogels door ons heen. O, ik die groeien wil, ik kijk naar buiten en in mij groeit de boom. Ik ben bang, en het huis woont in mij. Ik ben op mijn hoede, en in mij is een schuilplaats. Geliefde die ik werd: het beeld van de schone schepping vlijt zich tegen me aan en huilt bij mij uit’. Rainer Maria Rilke (1914)

Onderstaande beschrijving is een tekst in de vorm van een brief die ik ooit schreef voor iemand met ernstig trauma. Daarbij wil ik opmerken dat we allemaal relatie- en hechtingsverwondingen met ons meedragen die ons leven kleuren en soms de kleur uit ons leven kunnen halen. Of er nou sprake is van ernstig of mild trauma, elke vorm trauma volgt een kenmerkend pad van dissociatie (Bessel vd Kolk), ofwel heeft de neiging zich los te maken uit ons dagelijks bewustzijn en vervolgens ontwikkelen we allerlei manieren van doen om dat zo te houden. Vaak komen we er pas na verloop van tijd achter dat deze aanpassingen (zoals we onze manieren van doen ook wel noemen) komen met een prijs. We zitten vast in patronen, ervaren telkens weer diezelfe moeite in relaties of voelen onzelf onzeker, onvrij of somber. IFS is een model dat jou de gelegenheid geeft om deze aanpassingen en de gevolgen die het heeft in het contact met anderen en met jezelf, te onderzoeken.

Delen
Het model IFS veronderstelt dat de natuurlijke staat van onze geest is om subpersoonlijkheden of delen te hebben, elk met waardevolle kwaliteiten en talenten. Trauma’s en gehechtheidsverwondingen transformeren deze delen van hun waardevolle en gezonde toestand in beschermende of zeer kwetsbare toestanden die destructief kunnen zijn en jouw leven kunnen verstoren. Deze transformatie zorgt ervoor dat jij (en soms ook de therapeut waarbij je in behandeling bent) de delen verwarren met hun extreme manifestaties en als gevolg daarvan deze delen bestrijden, negeren of proberen ze te laten verdwijnen. Dat wil zeggen, ze verwarren de delen met de lasten die de delen dragen, zich niet realiserend dat zodra delen hun lasten vrijgeven, zij kunnen terugkeren naar hun oorspronkelijke, functionele staat.

Ballingen
Enkele van jouw meest verwonde delen noemt IFS ballingen die gehechtheidsverwondingen en traumatische ervaringen hebben meegemaakt. Deze delen zijn vaak de meest gevoelige, spontane, onschuldige, speelse, kind-achtige delen die, na te zijn gekwetst, lasten van pijn, verraad, schaamte, shock en ongeloof dragen. Ze denken vaak dat ze waardeloos zijn en schuld dragen voor hoe ze werden behandeld. Vaker wel dan niet, zijn ze bevroren in de tijd geraakt tijdens kwetsende of traumatische periodes. Je ervaart ballingen vaak als wanhopig behoeftig of als onthechte, afwijzende, innerlijke kinderen, op een manier die lijkt op de angstige of ontwijkende hechtingsstijlen van echte kinderen. Nadat deze delen verwond zijn geraakt (of belast), voeg jij met jouw trauma onbedoeld “pijn aan hun verwonding toe” door van hen te dissociëren om ze op afstand of onder controle te houden. Ze zijn opgesloten in wat vaak in jouw verbeelding wordt weergegeven als innerlijke kamers of afgronden en je kunt zo bang voor ze zijn dat je hen nooit meer wil voelen. Je hebt daar een goede reden voor! Elke keer dat een van deze delen van streek is geraakt door een gebeurtenis of anders gezegd dat de balling naar voren treedt, voel jij alsof het wordt overspoeld door emoties en betreed je de donkere wereld van het deel: geïmmobiliseerd, depressief, wanhopig behoeftig, en zeer kwetsbaar. Je voelt alsof de traumatische gebeurtenissen zich opnieuw voordoen in het heden. Deze verbannen delen bevatten het beangstigende gevoel dat jij je leven lang probeert te controleren en te reguleren.

Twee soorten beschermers
Om te voorkomen dat ballingen emotioneel “uitbreken”, heb je andere delen die je proberen te beschermen tegen gebeurtenissen die de ballingen zouden kunnen activeren, en tegen de beangstigende gevoelens die dan vrijkomen. Om die reden worden deze delen in IFS beschermers genoemd. Eén set beschermers is verantwoordelijk voor het voorkomen van alles wat ballingen zou kunnen shockeren. Deze delen worden managers genoemd, omdat zij ernaar streven prestaties, uiterlijk, relaties en alle aspecten van je leven onder controle te houden, zodanig dat je je veilig blijft voelen. Bij ernstig trauma zijn het vaak de geharde, angstige delen die altijd zoeken naar, en anticiperen op gevaar. Ze zijn ook de perfectionistische innerlijke zelf-critici die wanhopig proberen jou ertoe te brengen om je te gedragen op een manier die normaal lijkt, zodat je geen pijn zult ervaren. Of ze kritiseren jou en anderen om het zelfvertrouwen te laten afnemen, zodat jij geen enkel risico neemt. Managers houden jou ook chronisch gevoelloos en gedissocieerd om jouw innerlijke beleving te beheersen, zodat je de gebeurtenissen in de buitenwereld niet zal voelen. De andere set beschermers is nodig omdat, ondanks de inspanningen van de managers, ballingen nog steeds kunnen worden geactiveerd. Wanneer je de emoties van een balling begint te voelen, is er vaak een hectische reactie om onmiddellijk uit die staat te raken. Brandweerdelen springen in actie om het emotionele vuur te doven met ofwel stemmingsveranderende stoffen (alcohol/drugs/eten) of er wordt een andere afleidende activiteit ingezet om je af te leiden totdat het vuur uitbrandt. Brandweerlieden zijn vaak impulsief, reactief en bij jou als iemand met trauma kan het irrationeel en zelfdestructief lijken. Brandweerlieden zijn zichtbaar in gedragingen in de overdrive zoals eetbuien, of overmatig gebruik van alcohol, drugs, seks of eten. Ze zijn de onderlegger bij handelingen als zelf-snijden, zelfmoordpogingen, nemen van risico’s, woedeuitbarstingen en plotselinge dissociatie (bevriezen) of isoleren. Nogmaals, managers en brandweerlieden zijn beide beschermende delen die het doel delen om ballingen op afstand te houden. Het belangrijkste verschil tussen hen is het punt in de volgorde waarin ze werken. Managers voorkomen dat er triggers optreden die ballingen kunnen activeren. Brandweerlieden handelen nadat een balling van streek is geraakt.

Het Zelf
Omdat jij met je complexe trauma een ernstige geschiedenis en symptomen laat zien, ligt het voor de hand om te denken dat zij (de delen) veel nodig hebben van een therapeut. De belangrijkste ontdekking van het IFS-model is dat bij iedereen, dus ook bij jou, een onbeschadigde essentie bestaat die, eenmaal geopend, een effectieve regisseur kan zijn van jouw interne en externe wereld. Dit wordt het Zelf genoemd en de meeste mensen met trauma zijn zich nauwelijks bewust van het bestaan ervan, omdat het wordt overdekt door hun andere, beschermende delen. Toen, als kind, jouw Zelf niet in staat was om jou te beschermen tegen pijn of mishandeling, verloren de delen het vertrouwen in het leiderschap van jouw Zelf en zijn ze tot de overtuiging gekomen dat ze het systeem moeten overnemen en beschermen. Het herstel van het vertrouwen van delen in zelfsturing is een belangrijke drijfveer van IFS. Wanneer voldoende van jouw delen gaan vertrouwen dat het veilig is om te differentieren – om van hun positie van dominantie te komen – zal je spontaan en snel de kwaliteiten laten zien van goed leiderschap verbonden aan het Zelf. Deze kwaliteiten omvatten de volgende elementen van zelfsturing: nieuwsgierigheid, mededogen, kalmte, helderheid, vertrouwen, moed, creativiteit en verbondenheid. Je begint je vervolgens te verhouden tot jouw delen op een manier die de delen helpen hun extreme emoties en overtuigingen te ontlasten en tot verandering te leiden.