“…gevoelsregulatie is niet alleen het verminderen van affectieve intensiteit, het dempen van negatieve emotie; het omvat ook een versterking, een intensivering van positieve emotie, een voorwaarde die nodig is voor complexere zelforganisatie. Hechting is niet alleen het herstel van veiligheid na een ontregelende ervaring en een stressvolle negatieve toestand; het is ook de interactieve versterking van positieve affecten, zoals in speeltoestanden” (Allan Schore).

Binnen en buiten het gebied van therapie en zorg, is steeds meer aandacht voor andere vormen van veranderen voorbij de blinde grenzen van biologische evolutie (af- en aanleren, genezen, repareren etc.) naar dialoog, verbinding en zingeving. Optimale aanpassing reikt verder dan louter overleven; het reikt naar het gebied van gedijen en floreren. Het is in deze delicate dans van overleven en gedijen dat het complexe weefsel van emoties haar bestemming vindt – de negatieve emoties, zoals woede, angst en walging, vervullen de vitale functie van het overleven, terwijl de positieve emoties – ontzag, vreugde, plezier, nieuwsgierigheid, dankbaarheid en belangstelling – de drijvende kracht zijn van floreren¹.

De kunst van floreren en gedijen wordt gevoed door de uitbreiding van onze aanpassingsvermogens. Het is door nieuwe inzichten, verworven door het verkennen van nieuwe gebieden, zoals het verfijnen van onze vaardigheden in het maken van diepere verbinding met anderen en het andere, dat we steeds meer zicht krijgen op deze manier van transformeren. In het domein van klinisch werk is dit mooi door Diana Fosha uitgewerkt in de de toepassing van dyadische mindfulness en metaverwerking, een leidraad – een methode die de weg effent voor gedijen.

Dyadische mindfulness verwijst naar een staat van aanwezigheid, afstemming en bewuste aandacht binnen de therapeut-cliëntrelatie. De therapeut en de cliënt creëren samen een gedeelde ervaring waarin ze volledig aanwezig zijn in het hier en nu, met een diep gevoel van verbinding en afstemming. Zo ontstaat een veilige en vertrouwde ruimte voor de verkenning van emoties, ervaringen en kwetsbaarheden en ontwikkelen zij een verhoogd vermogen tot emotionele regulatie, zelfreflectie en relationele afstemming. Het maakt de verkenning en verwerking van moeilijke emoties en traumatische ervaringen mogelijk binnen de veiligheid van de therapeutische relatie. De afstemming en empathische responsiviteit van de therapeut helpen de cliënt zich gezien, begrepen en geaccepteerd te voelen, wat een helende en corrigerende emotionele ervaring bevordert.

Meta-processing verwijst naar het therapeutische proces waarbij de therapeut en de cliënt reflecteren op de therapeutische ervaring tussen hen. Het is gericht op het bewust maken van en het spreken over de gedachten, gevoelens, lichamelijke sensaties en reacties die zich voordoen binnen de therapeutische relatie zelf. Het omvat het gezamenlijk onderzoeken en betekenis geven van gevoelens die opkomen, zoals hechtingsgerelateerde emoties, weerstand, schaamte of kwetsbaarheid, en de impact van deze emoties op het therapeutische proces. Zo kunnen de therapeut en de cliënt onbewuste patronen, onopgeloste conflicten en onvervulde behoeften ontdekken die aanwezig zijn binnen de therapeutische relatie. Dit bewustzijn biedt mogelijkheden voor heling en transformatie, omdat het de integratie van eerder losgekoppelde of niet erkende delen van het zelf mogelijk maakt.

In het gebied van emotionele ervaringen biedt deze toepassing bemoediging en steun aan hen die de verraderlijke paden van trauma hebben bewandeld. Het leidt behoedzaam weg van vermijdingspatronen, zodat een voorwaartse beweging mogelijk wordt – een manier van doen die de veerkracht van de menselijke geest doet oplichten. Contemplatieve praktijken en de wijsheid van veerkrachtige individuen verenigen zich, vormen bruggen die de diepten van het lijden overspannen.

In dit ontluikende verhaal ontstaan nieuwe mogelijkheden. Te midden van het verfijnde samenspel van emoties en ervaringen, vangen we een glimp op van het diepgaande potentieel om te gedijen – een potentieel dat weerklinkt met de echo’s van veerkracht en de fluisteringen van innerlijke kalmte.

Het begint met het werken met de lichaamservaring van de positieve gevoelens die opkomen in het moment-tot-moment ervaringsgerichte verwerking van alle affectieve ervaringen. Zo stimuleren we de linker insula². Door gebruik te maken van dyadische mindfulness om processen te bevorderen die doordrenkt zijn met positieve emoties en selectief aandacht te schenken aan de daaruit voortkomende gewaarwordingen, wordt een opwaartse spiraal van energie geactiveerd. Dit proces houdt in dat het verwerken van transformationele ervaringen en het ervaren van positieve emoties die daarmee gepaard gaan, leiden tot verdere transformationele gewaarwordingen en een toename van positieve emoties. Bij elke omwenteling van de spiraal wordt er steeds meer energie in het systeem gebracht.

Helen wordt dus in een hogere versnelling gezet: door integratieve processen met positieve emotie en energie in het systeem te brengen en deze positieve affecten te versterken via metaverwerking, kan de evolutionaire neiging naar negatieve emoties worden omgekeerd. Door dyadische mindfulness en metaverwerking komen mensen met elkaar in contact door gedachten, gevoelens en intenties te delen, wordt in het therapeutische werk onze (biologische) erfenis hervormd.

De uitdaging ligt in het integreren van energie-verrijkende emoties in het systeem, met name in de context van ervaringsgericht klinisch werk met pijnlijke negatieve emoties als gevolg van trauma en emotioneel lijden. Deze aanpak versnelt het transformatieproces, dat diep verankerd ligt in ons lichaam en onze hersenen en gericht is op heling en verandering. In een veilige relationele omgeving gebruiken we dyadisch ervaringsgericht werk om het transformatieproces te faciliteren, waarbij we drie krachtige interventies combineren om onze hersenen en ons lichaam te beïnvloeden: dyadische mindfulness, het organisch verbinden van negatieve emoties als gevolg van trauma met positieve emoties van heling, en het verwerken van positieve veranderervaringen op een hoger niveau. Door dyadische mindfulness te benutten als een middel om de therapeutische verbinding te versterken, kunnen we het natuurlijke verloop van het transformatieproces nog verder versterken. Dit zorgt ervoor dat er steeds meer positieve energie beschikbaar is voor neuroplasticiteit en integratie in het klinische werk.

Op deze manier kunnen we de evolutionaire neiging naar negatieve emotie omkeren door integratieve processen die doordrongen zijn van positieve emotie te oefenen en er selectief aandacht aan te schenken, omdat ze “een samenhangende bron van energie zijn voor leven, probleemoplossen en helen”

Craig, A. D. (2005). Forebrain emotional asymmetry: A neuroanatomical basis? Trends in Cognitive Sciences, 9(12), 566–570.

Fosha, D. (2011, March). Using dyadic mindfulness to enhance receptive affective capacity in both patient and therapist. Paper presented at conference on healing moments in trauma treatment, UCLA and the Lifespan Learning Institute, Los Angeles, CA.

1. Bud Craig (2005, p. 560) maakt onderscheid tussen negatieve, energieverslindende emoties en positieve, energieverrijkende emoties. Negatief en positief duiden niet op slecht of goed: Vanuit een evolutionair perspectief bevorderen alle emoties overleving. In de taal van Craig verwijzen negatief en positief respectievelijk naar vermijdende en toenaderende neigingen. ↩︎
2. Negatieve emoties die ontstaan in stressvolle omstandigheden, zoals angst, walging of verdriet, gaan meestal gepaard met een afstand nemen van iets, en er is energie nodig om hun taak namens het organisme uit te voeren. Aan de andere kant ontstaan positieve emoties, zoals vreugde, ontzag of dankbaarheid, in veilige omstandigheden; terwijl ze hun taak namens het individu uitvoeren, vaak gepaard gaande met toenadering, brengen ze energie binnen. Stressgebaseerde toestanden en negatieve emoties kosten energie (en ze worden bemiddeld door de rechter insula), terwijl affiliatieve toestanden, positieve emoties (met hoge of lage opwinding), toestanden van kalmte, vreugde, vitaliteit en verenigende toestanden rijke bronnen van energie zijn (en worden bemiddeld door de linker insula). ↩︎